نقشه راه نجات صنعت چای
چای گیاهی است خزان‌ناپذیر با اسم علمی Camellia Sinensis یا Camellia Teifera از خانواده ته آسه که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری توأم با رطوبت و بارندگی مناسب در خاک‌های معمولاً اسیدی رشد می‌کند. تحقیقات مورخین و محققین بیان‌گر این مطلب است که بوته چای حدود سه هزار سال قبل از میلاد در چین وجود داشته و موطن اصلی آن را نواحی جنوبی چین و دسته‌ای دیگر، آن را هندوستان می‌دانند. در ایران احداث اولین باغ چای در سال 1275 هجری شمسی در لاهیجان صورت گرفت و تا سال 1353 ایران دارای 81 کارخانه چایسازی بوده است.
مرحوم حاج میرزا کاشف السلطنه چایکار در اواخر قرن 13 هجری بذر و نهال چای را به ایران آورد. وی یکی از رجال میهن‌دوست و خدمتگزار ایران بود که تقریباً عمر خود را صرف ترویج چایکاری در ایران کرد و بالاخره جان خویش را در این راه از دست داد. در حال حاضر بر اساس آمار موجود، سطح زیر کشت چای در شمال کشور بالغ بر 30 هزار هکتار می‌باشد. نواحی زیر کشت چای را می‌توان به 8 منطقه تقسیم کرد که به ترتیب از غرب به شرق عبارتند: فومن، شفت، صومعه‌سرا، رشت، لاهیجان، سیاهکل، لنگرود، کومله، املش، رودسر، رحیم آباد، کلاچای، رامسر، تنکابن و چالوس که جمعاً حدود 69900 نفر چایکار بالغ بر 774 قریه به امر کشت چای مشغول‌اند. برداشت چای در ایران در سه نوبت صورت می‌گیرد؛ چین بهاره با 4-3 بار برگ چینی، چین تابستانی با 6-5 بار برگ چینی، چین پاییزه با دو بار برگ چینی که چین بهاره از نظر لطافت و عطر و طعم معروف است.
از نظر مواد متشکله آلی، برگ سبز چای ایران از بهترین نوع برگ سبز چای دنیا می‌باشد. تولید و فرآوری آن احتیاج به مدیریت و تخصص دارد. 84.4 درصد کشاورزان چایکار دارای مساحتی کمتر از یک هکتار می‌باشند. بالغ بر 170 کارخانه چایسازی برای تبدیل برگ سبز چای در طول دوره بهره‌برداری از اردیبهشت تا پایان مهر ماه به‌طور شبانه روز مشغول تولید چای خشک می‌باشند و برای هر تن برگ سبز چای رقمی بالغ بر 150 میلیون ریال سرمایه‌گذاری نیاز است و حدوداً 250 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت انجام شده است.
در بخش اشتغال در طول دوره بهره‌برداری، به‌طور متوسط حدود 30 هزار کارگر در باغات چای مشغول عملیات زراعی و جمع‌آوری برگ سبز و تقریباً 6 هزار کارگر در کارخانجات چایسازی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول کار هستند. بیش از 60 درصد اقتصاد شهرهای لاهیجان، لنگرود، رودسر، رامسر، تنکابن و صومعه‌سرا و 80 درصد اقتصاد شهرهای سیاهکل، املش، رحیم آباد و واجارگاه بستگی به تولید مستقیم چای دارد. حدوداً 80 درصد چایکاران شمال تک محصولی و هیچ‌گونه ممری برای امرار معاش به‌جز چای ندارند. مصرف چای کشور در سال 130 هزار تن می‌باشد که کل تولید کشور حدوداً در شرایط ایده‌آل 35-30 هزار تن خواهد بود و مابقی نیاز کشور بایستی با خروج ارز از خارج تأمین گردد.
سهم ایران از نظر سطح زیر کشت در جهان 1.5 درصد و سهم تولید چای خشک 2.5 درصد می‌باشد، درحالی که ایران فقط 1 درصد از جمعیت کل جهان را داراست، اما 4.5-4 درصد چای جهان را مصرف می‌کند. با توجه به مصرف سرانه چای در ایران (1.5 کیلوگرم برای هر نفر)، سهم ارز خارج شده از کشور برای واردات چای به راحتی برای جمعیت 76 میلیونی قابل برآورد می‌باشد. جا دارد در جهت سیاست توسعه باغات جدید در مناطق خاص استان گیلان (علی‌الخصوص از منطقه رضوانشهر تا آستارا) و غرب مازندران بازنگری اساسی صورت گیرد. همچنین در مقایسه کشت چای و برنج با توجه به بحران آب زراعی منطقه (نیاز آبی یک هکتار باغ چای 3500 مترمکعب و برای برنج 12000 مترمکعب) و قدرت اشتغالزایی بالای چای در مقایسه با برنج (یک هکتار باغ چای با سیستم آبیاری بارانی جهت تولید چای مرغوب 400 نفر کارگر در روز و یک هکتار برنج 121 نفر در روز) و ارزش اقتصادی چای خشک تولید شده در بازارهای جهانی (به‌طوری که در حال حاضر به ازای هر کیلو چای مرغوب تولید شده می‌توان 6 کیلو برنج وارد نمود)، تعمق بیشتری بایستی صورت گیرد.
حدود 28 هزار هکتار از اراضی جنگلی و غیرجنگلی (8 هزار هکتار به صورت جنگل مخروبه رها شده و 20 هزار هکتار زیر کشت ارقام برنج کم بازده) که اکثراً در بالا دست شبکه آبیاری سفیدرود و در کوهپایه‌ها واقع شده و اصطلاحاً به زبان محلی سل آبخور و یا چشمه آبخور می‌باشند و این مزارع در گذشته نه چندان دور از تبدیل بخشی از جنگل‌های مخروبه در مناطق کم شیب به مرور زمان احداث گردیده‌اند. اگر طی یک برنامه مدون تبدیل به باغات چای مکانیزه (به صورت مجتمع باغ و کارخانه) شوند و به دنبال آن با توسعه آبیاری تحت فشار (بارانی) از 5000 هکتار فعلی تا مرز 12000 هکتار در آینده و رعایت اصول به‌زراعی در باغات چای (خصوصاً انجام هرس‌های صحیح، توصیه کودی مناسب و مبارزه با نماتد زخم ریشه چای و ...) می‌توان تا حدودی به مرز خودکفایی چای در کشور و صنایع مرتبط با آن امیدوار بود.
بیان مشکلات محوری چای
الف) در بخش کشت و زرع یا باغ:
1- بالا بودن سن بوته‌های چای باغ‌های چای کشور که حدود 40 درصد باغات چای سن آن‌ها بالای 50 سال می‌باشد و عمر باردهی مفید آن‌ها رو به افول است و نیاز است درخصوص جایگزینی بوته‌ها فکر اساسی و عملی صورت گیرد.
2- شناسنامه دار نبودن باغ‌های چای درخصوص ارائه فرمول و یا نقشه جدید به‌زراعی برای آن‌ها، به‌طوری که طی چهل سال اخیر هیچ‌گونه مساحی واقعی در باغ چای ایران صورت نگرفته و به عبارتی، آمار واقعی از میزان سطح زیر کشت برای باغ چای در دست نداریم.
3- عدم پیش‌بینی تسهیلات مالی کافی به‌موقع و بدون بهره و یا کم‌بهره برای جوان‌سازی باغ‌های چای، خصوصاً در توصیه انواع هرس‌ها.
4- نداشتن برنامه و اعتبار کافی برای احداث باغ‌های جدید (توسعه سطح زیر کشت) و در جنگل‌های مخروبه استان با تغییر کاربری اراضی بالای کانال آب‌رسانی شبکه سفیدرود به صورت مجتمع باغ و کارخانه در تشکل‌های تعاونی در راستای توسعه پایدار استان‌های شمالی کشور.
5- نداشتن شبکه‌های آبیاری بارانی کافی در باغات چای و عدم پیش‌بینی تسهیلات مالی کافی در راستای توسعه آن‌ها.
6- متأسفانه آلودگی بالای 20 درصد از باغات چای کشور به آفت خطرناک نماتد مولد زخم ریشه چای و نداشتن برنامه اصولی در جهت کاهش خسارت آن‌ها.
7- عدم تعیین قیمت پایه و تضمینی برگ سبز بر اساس هزینه تولید، سود متعارف با درنظر گرفتن تورم سالیانه و نظارت غیراصولی بر خرید برگ سبز چای در کارخانجات چایسازی که این عوامل باعث بی‌اعتمادی چایکاران در هنگام عرضه برگ سبز و عدم دریافت بهای واقعی آن می‌باشد (ارزان بودن بهای برگ سبز چای نسبت به سایر محصولات کشاورزی).
8- ناامیدی چایکاران به آینده این محصول و تمایل آن‌ها به تغییر کاربری باغ‌های چای (عدم حمایت اصولی از چای).
9- کوچک بودن باغ‌های چای و حتی در بیشتر مناطق چایکاری شمال کشور، باغ چای تنها منبع درآمد برای چایکاران بوده که ممکن است هرگونه تغییرات درآمدی برای چایکاران عوارض نامطلوب اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن به همراه داشته باشد (بالغ بر 84.4 درصد از باغ‌های چای از یک تا زیر یک هکتار می‌باشند).
10- افزایش فرهنگ بدچینی در بین چایکاران به علت پایین بودن قیمت برگ سبز و به انگیزه کسب درآمد بیشتر و تأمین هزینه معاش خانواده‌ها که اغلب از نظر درآمدی از فقیرترین قشرهای جامعه کشاورزی استان‌های شمالی می‌باشند.
11- مشکل حمل و نقل برگ سبز چای، تراکم و فشردگی برگ سبز در زنبیل‌ها و دور بودن فاصله کارخانجات چایسازی از باغ‌های چای.
12- عدم حمایت کافی در تحقیقات کاربردی چای، خصوصاً روی پروژه‌های به‌زراعی و به‌نژادی در باغ چای و بی‌اعتمادی چایکاران به علت نداشتن آموزش‌های فنی ـ ترویجی نسبت به نتایج فعلی پروژه‌های تحقیقاتی اجرا شده (فعلاً محققین کافی در مرکز تحقیقات چای کشور مشغول به کار نمی‌باشند).
ب) بخش فرآوری و تولید (کارخانجات چایسازی و کارگاه‌های بسته‌بندی):
1- فرسوده و قدیمی بودن 90 درصد از ساختمان‌ها و ماشین‌آلات چایسازی بیشتر کارخانجات به علت عدم وجود ابزارهای کنترل دقیق و نبود نظارت کارشناسی بر روی عملیات فرآوری که منجر به افت کیفی چای خشک تولیدی می‌گردد.
2- عدم به‌کارگیری نیروهای فنی و نداشتن آزمایشگاه کنترل کیفی در اکثر کارخانجات چایسازی در مراحل مختلف فرآوری چای باعث افت کیفی محصول شده است.
3- عدم اتوماسیون خط تولید کارخانجات چایسازی و بسته‌بندی چای در آن‌ها (خصوصاً اکثر بسته‌بندی‌ها در چای خشک غیراصولی و از استاندارد کافی برخوردار نمی‌باشند).
4- استفاده از حجم بالای برگ سبز تحویلی در کارخانجات در اوج برداشت برگ سبز (عدم همخوانی ظرفیت کارخانجات چایسازی با برگ سبز تحویلی در بعضی از مناطق) به‌طوری که در بعضی مواقع مرحله پلاس صورت نمی‌گیرد و چای استحصالی از کیفیت خوبی برخوردار نیست و یا فاصله زمان فرآوری در این‌گونه کارخانجات غیراصولی می‌باشد.
ج) بازرگانی و سیاست‌گذاری:
1- نافروش ماندن قسمت اعظم چای‌های تولیدی قبل از سال 1379 (سال شروع طرح اصلاح ساختار چای) و بعد از آن تا سال جاری، به‌طوری که آمارها حاکی از آن است که بالغ بر 200 هزار تن چای خشک به صورت سنواتی و یا غیرسنواتی در انبارها موجود می‌باشد.
2- عدم موفقیت در کنترل چای قاچاق و اعمال سیاست نادرست تنظیم بازار و اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی.
3- فراهم نبودن بستر فروش چای خشک تولید داخلی سال‌های اخیر از طریق سبد کالای خانوار که همکاری‌های لازم فی‌مابین وزارتین بازرگانی و جهاد کشاورزی علی‌رغم پیگیری مستمر مسئولین مملکتی در یکی دو سال اخیر ـ چه به صورت خالص داخلی و یا به صورت اختلاط با چای‌های خارجی وارداتی ـ وجود ندارد.
4- فراهم نبودن بستر صادرات چای در مرحله اول برای کشورهای همسایه.
5- نداشتن برنامه‌های اصولی در راستای قرار دادن چای در اقلام مورد معامله در بورس محصولات کشاورزی.
6- نبودن قوانین کافی و عملی تعزیرات برای متخلفینی که در امر چای قاچاق اقدام می‌نمایند.
7- عدم تفویض اختیارات قانونی و عملی برای سازمان چای کشور (متأسفانه شرح وظیفه این سازمان هنوز هم در هاله‌ای از ابهام می‌باشد).
بیان راه حل پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت
الف) کوتاه مدت در بخش کشت و زرع یا باغ طی یک دوره 7-5 ساله:
1- اجرای هرس‌های سبک (کمربر و سربر) با پرداخت تسهیلات کم‌بهره و به‌موقع در راستای جوان‌سازی بوته چای به منظور تولید محصول کیفی و استاندارد.
2- توسعه ایجاد شبکه‌های آبیاری بارانی در قالب تشکل‌ها (توضیح: فعلاً حدود 5000 هکتار در باغات چای ما آبیاری تحت فشار داریم که طی یک برنامه کوتاه مدت 5 ساله این سطح تا 12000 هکتار قابل ارتقاء است).
3- اجرای طرح‌های پایلوت تغذیه گیاهی در باغ‌های دیم و آبیاری و ارائه توصیه‌های فنی در استفاده بهینه از ماکرو و میکرو المنت‌ها (درشت و ریز مغذی‌ها).
4- شناسایی کانون‌های آلودگی جدید به نماتد مولد زخم ریشه چای در باغ و اجرای پروژه IPM در کاهش خسارت این بیماری در باغات با نظارت فنی کارشناسان مراکز تحقیقاتی و سازمان چای؛ چون این عارضه جزء آفات کلیدی چای بوده، نیاز است ارگان‌های دولتی مستقیماً با همکاری چایکاران در امر کنترل آن اقدام نمایند.
5- تعیین نقشه جامع باغ‌های چای و شناسنامه‌دار کردن آن‌ها به منظور خدمات‌رسانی بهتر از طریق سازمان‌های اجرایی.
6- احیاء باغ‌های چای مخروبه و نیمه مخروبه با پرداخت تسهیلات نظارت شده دولتی بدون بهره و کم‌بهره و به‌موقع و تعهد پرداخت قانونی از طرف چایکاران 3 سال پس از پرداخت وام از بهای برگ سبز به صورت اقساطی اقدام گردد.
7- ایجاد تشکل‌های باغ و کارخانه با توجه سطح زیر کشت و ظرفیت کارخانه در هر منطقه جهت ارائه تسهیلات به‌زراعی و اجرای اصول نوین چایکاری.
8- تشکیل نمایندگی‌های خرید برگ سبز چای درخصوص باغاتی که فاصله آن‌ها از کارخانجات چایسازی دور می‌باشند.
9- توسعه میکانیزاسیون در باغ‌های چای (فرم‌دهی بوته‌های چای با استفاده از ماشین هرس و به دنبال آن برداشت چای با ماشین) در قالب تشکل‌های تعاونی چایکاران.
10- برگزاری کلاس‌های آموزشی ـ ترویجی با همکاری محققین مراکز تحقیقاتی و سازمان‌های اجرایی (سازمان چای، سازمان جهاد و نظام مهندسی کشاورزی استان با مشارکت تعاونی چایکاران) در مناطق چایکاری از شروع فصل
به‌زراعی و این کلاس‌ها هر ساله بایستی در طول سال استمرار داشته باشد.
ب) بلند مدت در کشت و زرعی یا باغ طی یک دوره 15-10 ساله:
1- اجرای هرس‌های سنگین (کف‌بر) با پرداخت تسهیلات بدون بهره و به‌موقع با نظارت کارشناسان سازمان چای بر اساس فرمول‌هایی که در شناسنامه چای هر باغ‌دار مشخص شده است.
2- توسعه سطح زیر کشت باغ‌های در جنگل مخروبه و نیمه مخروبه در قالب تشکل‌های تعاونی چایکاران به صورت مجتمع باغ و کارخانه طی یک برنامه 10 ساله.
3- جایگزینی بوته‌های قدیم و کم‌بازده با نهال‌های اصلاح شده طی یک برنامه بلند مدت و با درنظر گرفتن جمیع جهات که در این راستا زیان و ضرری متوجه چایکاران نگردد.
4- اجرای عملی طرح‌های به‌نژادی به منظور معرفی کلون‌های برتر چای در راستای کمک به امور به‌زراعی باغات چای.
5- امکان تبدیل اراضی بالای کانال آب‌رسانی شبکه‌های سفیدرود به باغ‌های چای به صورت مجتمع باغ و کارخانه در راستای تولید چای بیشتر.
به دلایل زیر در زمین‌های شالیزاری فوق این امر توصیه می‌گردد:
5-1- وضعیت آب زراعی منطقه برای چای کافی بوده (3500 مترمکعب برای هر هکتار)، درحالی که برای برنج (12000 مترمکعب برای هر هکتار) ناکافی می‌باشد و بحران‌های خشکسالی در سال‌های کم باران در این مناطق از مشکلات استان گیلان می‌باشد.
5-2- کشت و کار چای قدرت اشتغالزایی بالایی در مقایسه با برنج دارد (یک هکتار چای آبی جهت تولید چای مرغوب به 400 نفر کارگر در روز، درحالی که یک هکتار مزرعه برنج به 121 نفر کارگر در روز احتیاج دارد).
5-3- فرسایش خاک در باغ‌های چای نسبت به مزارع برنج کمتر است.
5-4- ارزش جهانی یک کیلو چای تولیدی بالاتر از برنج بوده، به‌طوری که با 1 کیلو چای خشک تولیدی می‌توان حدود 6 کیلو برنج وارد کرد.
ارائه راه حل‌های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در فرآوری و تولید
1- بازسازی اصولی کارخانجات فرسوده و قدیمی با تسهیلات کم‌بهره و یا بدون بهره بانکی با نظارت کافی و قانون‌مند.
2- بازسازی و تعویض ماشین‌آلات چایسازی از مرحله پلاس تا مرحله سورت و درجه‌بندی در راستای اتوماسیون خط تولید با تسهیلات بانکی کم‌بهره و حتی بدون بهره با نظارت کافی و قانون‌مند.
3- استقرار آزمایشگاه‌های کنترل کیفی و تعیین مسئول فنی در خط تولید برای تمامی کارخانجات چایسازی.
4- آموزش مستمر سالیانه در راستای ارائه مهارت‌های فنی برای مدیران، کارشناسان و متصدیان مختلف کارخانجات چایسازی.
5- احداث و یا بازسازی انبارهای مناسب برای نگهداری چای خشک تولیدی سالیانه، به‌طوری که پس از پایان دوره بهره‌برداری چای خشک تولیدی با ارتباط مناسبی که بین کارخانه‌های تولید چای خشک و بخش تجارت صورت می‌گیرد، جهت مصرف به بازار فروش انتقال داده شوند.
6- نظارت کافی در کارخانه‌های چایسازی بر امر خرید برگ سبز استاندارد و فرآوری آن تا تولید چای خشک و حتی بسته‌بندی با دستورالعمل‌های فنی ـ عملیاتی و با پشتوانه قانونی.
7- تشویق کارخانه‌دارانی که در امر چایسازی موفق بوده‌اند و چای کیفی تولید می‌کنند، به صورت پرداخت یارانه و یا حتی حواله چای خشک وارداتی برابر قانون واردات تا مورد حمایت قرار گیرند.
8- نمرات چای خشک استحصالی در کارخانجات چای بر اساس دستورالعمل‌های فنی با توجه به درجات برگ سبز هر ساله با نظارت کافی اعمال شود که هدف نهایی این امر، افزایش روند کیفیت چای خشک تولیدی می‌باشد.
ارائه راه حل‌های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در بازرگانی و سیاست‌گذاری
1- سیاست‌گذاری اصولی درخصوص تعیین قیمت برگ سبز استاندارد چای در هر سال بر اساس هزینه‌های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف.
2- تصمیم‌گیری قطعی و نهایی درخصوص چای‌های سنواتی موجود در انبار (چای خشک‌های سنواتی قابل شرب و غیرقابل شرب) که این امر حتماً بایستی در اسرع وقت صورت گیرد.
3- سیاست‌گذاری در ورود چای خارجی توسط تجار شناخته شده به کسر مقدار کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سرانه کشور)، مشروط به این‌که بازرگانان به نسبت چای وارداتی به منظور اختلاط از چای تولید داخلی خریداری و استفاده نمایند.
4- سیاست‌گذاری جلوگیری عملی از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین.
5- فراهم آوردن بستر فروش چای خشک تولید داخل و یا به صورت مخلوط از طریق سبد کالای خانوار با همکاری مستمر و وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی.
6- فراهم نمودن بستر صادرات به صورت تشکیل بازارهای فروش در بنادر شمالی و جنوبی کشور.
7- فرهنگ‌سازی عمومی در مصرف چای داخلی از طریق ارگان‌های ذیربط.
نتیجه‌گیری کلی جهت ارتقاء این محصول استراتژیک شمال کشور
1- اجرای عملیات به‌زراعی (انواع هرس‌ها، آبیاری تحت فشار، مکانیزاسیون، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز و ...) در باغ‌های چای طی یک برنامه تدوین شده با نظارت و هدایت فنی سازمان چای کشور.
2- جایگزینی بوته‌های قدیمی و کم‌بازده با نهال‌های اصلاح شده در راستای احیاء باغات چای با نظارت فنی سازمان چای کشور و سایر سازمان‌های ذیربط.
3- تعیین مساحی واقعی باغات چای کشور از طریق سیستم ماهواره‌ای.
4- برنامه‌ریزی دراز مدت در راستای توسعه سطح زیر کشت در جنگل‌های مخروبه و نیمه مخروبه در شمال کشور (سطحی حدود 8000 هکتار) و امکان تغییر کاربری اراضی شالیکاری بالای کانال آب‌رسانی شبکه سفیدرود به باغات چای به صورت مجتمع باغ و کارخانه (سطحی حدود 20000 هکتار) با نظارت فنی سازمان چای کشور.
5- تعیین عادلانه قیمت برگ سبز چای هر ساله بر اساس هزینه‌های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف قبل از شروع عملیات به‌زراعی در فصل زمستان و اعلان از طریق رسانه‌های ارتباط جمعی به چایکاران جهت دلگرمی آنان در تولید بهینه چای.
6- تجهیز و نوسازی کارخانجات چایسازی (اتوماسیون کردن)، از قبیل تجهیز آزمایشگاه‌ها با کادر فنی، بهداشتی کردن کارخانجات چایسازی و ... در راستای تولید چای خشک استاندارد و کیفی.
7- برنامه‌ریزی در راستای اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویجی برای چایکاران، مدیران و کارشناسان و کارگران فنی کارخانجات چایسازی از طرف سازمان چای کشور.
8- اتخاذ سیاست‌های اصولی و عملی آنی درخصوص چای خشک‌های سنواتی موجود در انبارها به منظور فروش چای قابل شرب و امحاء چای غیرقابل شرب به صورت استخراج کافئین، تولید کمپوست و ... .
9- نظام‌مند کردن واردات چای خشک خارجی توسط تجار مجاز به کسر کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سالیانه کشور) مشروط به اختلاط با چای داخلی و یا فروش خالص آن بدون اختلاط.
10- جلوگیری عملی و قانون‌مند از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین این امر.
11- در پایان جهت نجات چای ایران و ارتقاء این محصول سالم و ارگانیک نیاز به عزم ملی است که امیدوارم این اراده هرچه زودتر و سریع‌تر در سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی در مملکت ما عملی گردد.
به امید روزی که هر ایرانی فقط چای ایرانی بنوشد.
1- حوزه معاونت فنی و پژوهشی اداره کل خدمات پژوهشی چای سابق، 1383. برنامه پیشنهادی ده ساله چای (تولید، فرآوری و بازرگانی). انتشارات داخلی اداره کل خدمات پژوهشی چای
2- سید عبدالله میرحسینی مقدم، 1386. بررسی چالش‌های موجود در صنعت چای کشور و راه حل‌های پیشنهادی آن، مجله سنبله، شماره 68
3- سید عبدالله میرحسینی مقدم، 1386. امکان تبدیل اراضی بالای کانال آب‌رسانی شبکه سفیدرود و جنگل‌های مخروبه به باغات چای به صورت مجتمع باغ و کارخانه در توسعه پایدار استان گیلان، مجله تحلیلی ـ پژوهشی غذا، دام و کشاورزی، شماره‌های 7 و 8
g.abdullah35@gmail.com
با سلام خدمت جناب آقای مهندس مقدم. ممنون از ارائه آمار و اطلاعات حوزه صنعت چای کشور. بی‌گمان شما یکی از دانشمندان و محققین برجسته در حوزه کشاورزی کشور هستید. بنده این دغدغه شما را تحسین می‌کنم، چرا که جنابعالی سالیان سال در علوم کشاورزی، خصوصاً صنعت چای به تمامی مشکلات آن واقفید. انشاءالله با ارائه راهکار مناسب باعث جلوگیری از فرار جوانان از استان و طبق آمار سال 1391 (که پیرترین استان کشور هستیم) نیز جلوگیری شود. باشد که خداوند بزرگ جنابعالی و همه عزیزانی را که در این راستا زحمت می‌کشند توفیق بدهد. صالح محمدی: از جنابعالی که محقق برجسته علوم کشاورزی کشور می‌باشید و به فکر مشکلات کشاورزان و چای هستید، بی‌نهایت سپاسگزارم. امیدوارم گوش شنوایی هم باشد. 
علیزاده: ضمن عرض سلام و خسته نباشید خدمت شما بزرگوار. من می‌دانم جنابعالی در زمینه تحقیقات چای کارهای خیلی خوبی در مملکت ما انجام داده‌اید که یکی از این کارهای ارزشمند شما شناسایی نماتد زخم ریشه چای برای اولین بار در دنیا توسط شما صورت گرفته است. امیدوارم همیشه در اعتلای چای کشور گام‌های مؤثرتری بردارید. با تشکر فراوان از جنابعالی. 
افلاکیان دوست: با سلام خدمت آقای مهندس میرحسینی مقدم. از این‌که در استانی زندگی می‌کنم که معدن ذخائر طبیعی چون کشاورزی، از جمله چای که زمانی قوی‌ترین بعد اقتصادی استان بود و امروزه دچار این‌همه مشکلات شده است، نگرانم. انشاءالله راهکارهای شما دانشمند عزیز در این زمینه، موجب شادی و خرسندی کسانی شود که از صمیم قلب به این استان عشق می‌ورزند. ایزدپناه: با تشکر فراوان از استاد عزیزم. خوشحالم که جایی مثل این سایت هست که ما بتوانیم از تجربیات شما استفاده کنیم. آقای مهندس! دغدغه و نگرانی شما واقعاً قابل تحسین است. امیدوارم مدیران گوش و چشم خود را بیشتر نسبت به شما و افراد باسوادی مثل شما بیشتر باز کنند و خیلی خیلی بیشتر از این‌ها قدرتان را بدانند... با تشکر از مسئول این سایت به‌خاطر این مطالب مفید. شجاع: آفرین مهندس! آفرین! واقعاً استفاده کردم. خوشا به حال ما که افرادی مثل شما را داریم که چنین اطلاعاتی را در اختیار ما می‌گذارند. اما حیف که امثال شما انگشت‌شمار است؛ شاید هم کمتر. امیدوارم سرزمین ما لایق افرادی مثل شما باشد و قدرتان را بدانند، اما حیف...