گیلان بی هیچ گزاف و گمان یكی از كهن‌سال‌ترین خاستگاه‌های فرزندان ایران زمین و فرازگاه تاریخ تشیع این مرز و بوم بوده و همچنان پابرجا و زنده به آیین‌هایی كه كهن است و كهنه نیست و "علم بندی" و "علم واچینی" تنها یكی از بسیار است.
نوای سنج‌ها و طبل‌ها، نی و نینوا، نواختن زنجیر بر پشت و نماهنگ هماهنگ دست‌ها بر سینه، حزن صدا و اندوه چهره شیعیان رنگ و بوی محرم را در كشور و همچنین گیلان كهن نقش كرده است.
آیین‌ها نمادی از اعتقادات ریشه‌داری است كه یادگارهای پیشین است و علاوه بر این‌كه بیان‌گر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه‌مان است، گویای هویت فرهنگی هست.
آیین‌ها و مراسمی كه از زمان‌های گذشته به ما ارث رسیده، علی‌رغم این‌كه بیان‌گر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه‌مان است، گویای هویت فرهنگی ما نیز هست و به سخن دیگر، این آیین‌ها همانند شناسنامه‌ای هستند كه مشخصات ایرانی بودن و اسلامی بودن بر صفحات آن حك شده است.
چنان‌كه ایرانیان مقیم كشورهای دیگر در فواصل جغرافیایی دور، اما با فاصله فرهنگی نزدیك به وجود چنین هویتی افتخار می‌كنند و همه ساله وجود چنین مناسبت‌هایی را جشن گرفته و یا به سوگ می‌نشینند.
"علم واچینی" یكی از آیین‌هایی است كه علاوه بر اعتقاد، سرشار از نیایش است و چه بسیارند انسان‌هایی كه آزادانه در این مراسم حضور می‌یابند و آزادگی حسین^(ع) را می‌آموزند.
آیین "علم بندی" به معنی بستن و آماده كردن علم برای مراسم سوگواری ماه محرم و "علم واچینی" به معنی باز كردن آن در پایان این مراسم است. تقریباً در تمام گیلان علم بندی حداكثر تا هفتم محرم انجام می‌شود و معمولاً پس از سوم شهادت امام، علم‌ها را باز می‌كنند و به اصطلاح علم واچینی دارند.
علم واچینی كوهستان كه در روستای شاه‌ شهیدان برگزار می‌شود، از مشهورترین آیین‌های علم‌ واچینی گیلان است.
در انتهای جاده سیاهكل به دیلمان و جاده رستم آباد به خورگام، روستایی زیبا به نام شاه شهیدان قرار دارد كه هر ساله در بقعه مدفن دو تن از نوادگان امام سجاد^(ع) این روستا مراسم خاصی به نام "علم واچینی" برگزار می‌شود.
مردمان این منطقه از ایام گذشته بدون توجه به گردش ماه‌های قمری، مراسم علم بندی و علم واچینی را به نیت عاشورای حسینی برگزار می‌كنند.
این مراسم از باشكوه‌ترین مراسم عزاداری است كه به‌ مناسبت واقعه كربلا به سبك كهن در استان گیلان ادامه یافته است.
هر ساله روز علم واچینی بیش از 70 هزار نفر از مردم شهرستان‌های سیاهكل و رودبار و جمع كثیری از زوار دیگر شهرهای شمالی و استان‌های همجوار، در این مراسم شركت می‌كنند.
در این روز 72 تكه پارچه به رنگ‌های سبز، مشكی و قرمز به معنای شهادت، عزا و خون بر روی علم نصب و به عنوان تبرك بین زوار پخش می‌شود و در بعد از ظهر آن روز پس از عزاداری و سینه‌زنی علم باز می‌شود و با باز كردن علم مراسم به پایان می‌رسد.
این روستای مقدس كه مدفن دو امامزاده به‌شمار می‌رود، طی سال‌های اخیر قرب و منزلت خاصی در اعتقادات مذهبی مردم منطقه دیلمان، خورگام، فاراب، بلوكات و رحمت آباد پیدا كرده است.
اما امروز پنج‌شنبه هفدهم آذر ماه آیین "علم واچینی" در بقعه متبركه آقا سید صالح كفته رود رشت برگزار شده است.
راه‌های منتهی به روستا خبر از یك اتفاق می‌دهد؛ نمای زیبای زیارتگاه و خانه‌های آبادی در متن سبز مات گیلان جلوه‌ای چشم‌نواز بخشیده و زائران یكپارچه شور و حركت‌اند.
تا نزدیك ظهر به تقریب همه كسانی كه قصد آمدن به علم واچینی را داشتند، آمده بودند. بعد از ظهر همه در محوطه زیارتگاه جمع می‌شدند، علم در میان جمع سینه‌زنان از داخل بقعه بیرون آوردند و دو سه دور پیشاپیش دسته‌ سینه‌زن در داخل محوطه گردانده و سپس در ایوان جلوی بقعه بر زمین نهاده و به باز كردن (واچیدن) آن می‌‌پرداختند.
یک نویسنده و پژوهشگر كه مسئول هیأت امنای بقعه آقا سید صالح است معتقد است: دو نوع علم واچینی در گیلان انجام می‌شود. در نقاطی قطعات پارچه (روسری) به تعداد یاران اباعبدالله^(ع) بر علم می‌بندند و در آیین علم واچینی از آن باز می‌كنند و در بخش‌هایی دیگر از استان چون كفته رود رشت تنها یك پارچه است متبرك شده در كربلا كه روز دوم محرم بر علم می‌بندند.
قاسم غلامی كفترودی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا افزود: در روز علم واچینی یكی از سادات بزرگ محل این پارچه متبرك را باز كرده و داخل صندوقی قرار می‌دهد.
وی از قدمت علم‌های بقعه امامزاده صالح می‌گوید و بیان می‌كند: دو علم جزء اموال این بقعه است كه یكی مربوط به دوره شاه طهماسب صفوی و دیگری مربوط به دوران زندیه است.
وی می‌افزاید: علمی كه امروز در مراسم استفاده شد، علمی است كه از دوران زندیه برجای مانده است.
در دو طرف مسیر حركت هیأت‌های عزاداری، گروه‌گروه عزاداران می‌ایستند و اشك‌ریزان آرام بر سینه می‌زنند؛ كدامین همایش است كه این‌گونه آدمیان را اعم از پیر و جوان و زن و مرد و كودك در كنار هم جمع كند و وحدت بیافریند و قطعه‌قطعه آن تصویری باشد از نكات اجتماعی و جامعه‌شناسی و فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی...
رنگ حزن مستولی است، اما نمی‌توان سرشار بودن را كتمان كرد؛ سرشار شدن از لذتی كه از دیدن این‌همه وحدت، همكاری، حرمت انسانی، احترام به كودك و سالخورده، گشاده‌رویی و بخشش و مهربانی هویدا می‌شود و مگر پیام حسین^(ع) و یارانش چه بود غیر از نیكی و امر به معروف و نهی از منكر...
كهن بوم گیلان سرشار از گیرایی‌هایی است كه هریك می‌تواند قوه‌ای در توسعه گردشگری استان باشد؛ از اكوتوریسم گرفته تا یادمان‌ها و آیین‌ها، و در این بین نمی‌توان با وجود بقاع متبركه بسیار و آیین‌های پرقدمت كه هریك خود نشانه‌ای از فرهنگ و تمدن این سرزمین است، از گردشگری مذهبی غافل ماند.
طشت گذاری، علم بندی، علم واچینی، كرنا نوازی، تعزیه خوانی، چهل منبریان و ... از جمله آیین‌هایی است كه هر سال در ماه محرم در گیلان اجرا می‌شود.